Grzyb Pan (Imleria Badia)
Systematyka:- Zakład: Basidiomycota (Basidiomycetes)
- Podobszar: Agaricomycotina (Agaricomycetes)
- Klasa: Agaricomycetes (Agaricomycetes)
- Podklasa: Agaricomycetidae
- Zamówienie: Boletales
- Rodzina: Boletaceae
- Rodzaj: Imleria
- Gatunek: Imleria badia (Pan grzyb)
- Inne nazwy grzyba:
- Polski grzyb
- Omszały kasztan
- Brązowy grzyb
- Xerocomus badius
Synonimy:
Omszały kasztan
Brązowy grzyb
Grzyb Pan
Xerocomus badius
Boletus badius
Siedlisko i czas wzrostu:
Grzyb Pan rośnie na glebach kwaśnych na glebach mieszanych (często pod dębami, kasztanami i bukami) oraz w lasach iglastych - pod starszymi drzewami, na ściółce, na glebach piaszczystych i mchu, u podstawy drzew, na glebach kwaśnych na nizinach i w małych grupach, nierzadko lub dość często, rocznie. Od lipca do listopada (Europa Zachodnia), od czerwca do listopada (Niemcy), od lipca do listopada (Czechy), od czerwca do listopada (były ZSRR), od lipca do października (Ukraina), od sierpnia do października (Białoruś), we wrześniu (Daleki Wschód), od początku lipca do końca października, z ogromnym wzrostem od końca sierpnia do połowy września (region moskiewski).
Występuje w północnej strefie umiarkowanej, w tym w Ameryce Północnej, ale bardziej masowo w Europie, m.in. w Polsce, Białorusi, zachodniej Ukrainie, państwach bałtyckich, europejskiej części Rosji (w tym w obwodzie leningradzkim), na Kaukazie, w tym na północy, na Syberii Zachodniej (w tym w regionie Tiumeń i Ałtaj), Syberii Wschodniej, na Dalekim Wschód (w tym wyspa Kunashir), w Azji Środkowej (okolice Alma-Aty), w Azerbejdżanie, Mongolii, a nawet w Australii (południowa strefa umiarkowana). Na wschodzie Rosji występuje znacznie rzadziej niż na zachodzie. Na Przesmyku Karelskim, według naszych obserwacji, rośnie od piątego pięciodniowego okresu lipca do końca października oraz w trzecim pięciodniowym okresie listopada (w długiej, ciepłej jesieni) z masowym wzrostem na przełomie sierpnia i września oraz w trzecim pięciodniowym okresie września. Jeśli wcześniej grzyb rósł wyłącznie w lasach liściastych (nawet olchowych) i mieszanych (ze świerkiem),w ostatnich latach coraz częściej występuje w piaszczystym lesie pod sosnami.
W tym samym czasie owocniki są wyraźnie przygnębione - małe, matowe, brzydkie.
Opis:
Kapelusz o średnicy 3-12 (do 20) cm, półkulisty, w wieku dojrzałym wypukły, płasko wypukły lub w kształcie poduszki, na starość - płaski, w odcieniach jasnoczerwono-brązowych, kasztanowych, czekoladowych, oliwkowych, brązowawych i ciemnobrązowych (w czas deszczu - ciemniejszy), sporadycznie nawet czarno-brązowy, z równym, u młodych grzybów z wygięciem, u dojrzałych - z podniesioną krawędzią. Skóra jest gładka, sucha, aksamitna, w deszczową pogodę - tłusta (błyszcząca); nieusuwalny. Po naciśnięciu na żółtawą rurkowatą powierzchnię pojawiają się niebieskawe, niebiesko-zielone, niebieskawe (jeśli pory są uszkodzone) lub nawet brązowo-brązowe plamy. Kanaliki są karbowane, słabo przylegające lub przylegające, zaokrąglone lub kanciaste, ząbkowane, o różnej długości (0,6-2 cm), z żebrowanymi krawędziami, od białego do jasnożółtego u młodości, następnie żółto-zielone, a nawet żółtawo-oliwkowe.Pory są szerokie, średniej wielkości lub małe, monochromatyczne, kanciaste.
Noga o wysokości 3-12 (do 14) cm i grubości 0,8-4 cm, gęsta, cylindryczna, o spiczastej podstawie lub spuchnięta (bulwiasta), włóknista lub gładka, często zakrzywiona, rzadziej włóknista-drobno-łuskowata, lita, jasnobrązowa , żółtawo-brązowawe, żółtobrązowe lub brązowe (jaśniejsze od kapelusza), jaśniejsze u podstawy i u góry (żółtawe, białe lub płowe), bez siatkowatego wzoru, ale podłużnie pasmowate (z paskami koloru kapelusza - czerwono-brązowe włókna). Po naciśnięciu zmienia kolor na niebieski, a następnie zmienia kolor na brązowy.
Miąższ jest gęsty, mięsisty, o przyjemnym (owocowym lub grzybowym) zapachu i słodkawym smaku, białawy lub jasnożółty, brązowawy pod skórką kapelusza, lekko niebieski w miejscu cięcia, następnie brązowiejący, a na koniec znowu biały. W okresie dojrzewania jest bardzo trudny, potem staje się bardziej miękki. Proszek zarodników jest oliwkowo-brązowy, brązowo-zielonkawy lub oliwkowo-brązowy.
Debel:
Z jakiegoś powodu niedoświadczeni grzybiarze czasami mylą go z brzozowym lub świerkowym borowikiem, chociaż różnice są oczywiste - borowik ma beczkowatą, lżejszą nogę, wypukłą siateczkę na nodze, miazga nie zmienia koloru na niebieski itp. Różni się od niejadalnego grzyba żółciowego (Tylopilus felleus ). Znacznie bardziej podobny do grzybów z rodzaju Xerocomus (Moss): pstrokaty mech (Xerocomus chrysenteron) z żółtawo-brązowym kapeluszem pękającym z wiekiem, w którym odsłania się czerwono-różowa tkanka, brązowy mech (Xerocomus spadiceus) z żółtym, czerwonawym lub ciemnym kapelusik brązowy lub ciemnobrązowy do 10 cm średnicy (w pęknięciach widoczna jest sucha białawo-żółta tkanka), z przebitą, włóknisto-łuszczącą się, mączną, białawo-żółtawą, żółtą, potem ciemniejącą nogąz delikatną czerwoną lub grubą jasnobrązową siateczką na górze i różowawo brązową u podstawy; Zielone koło zamachowe (Xerocomus subtomentosus) ze złotobrązową lub brązowawo zielonkawą czapką (warstwa rurkowa złotobrązowa lub żółtawo zielonkawa), która pęka, odsłaniając jasnożółtą tkankę i jaśniejszą łodygę.
Film o grzybie Pan:
Uwaga:
Popularny i smaczny grzyb jadalny (kategoria 2) - szczególnie późną jesienią, kiedy odchodzą inne borowiki. Niebiesko-niebieski kolor białego miąższu znika podczas gotowania. Stosuje się go na wiele sposobów: świeży (do zup i pieczeni po 15 minutach gotowania), solony i marynowany, suszony (nabiera przyjemnego jasnożółtego koloru) i mrożony. Według W. Bułdakowa smakuje jak borowiki. Kiedyś pozbawieni skrupułów handlarze próbowali przedstawiać to jako suszony borowik.